Kratka jevrejska istorija Kragujevca

Do 1788. godine Kragujevac je bio malo mesto pod turskom vlašću u kojem je živeo tek poneki Jevrejin. Smatra se da je postojala i sefardska zajednica iza koje nije ostalo tragova.

 Tek u XIX veku pronalazimo više Jevreja u ovom gradu, najviše zahvaljujući privrednoj politici kneza Miloša Obrenovića. Jevreji su se bavili trgovinom i zanatima, ali njihov broj nikada nije dostizao velike razmere kao u drugim mestima u Srbiji. Jedan od istaknutijih Jevreja koji je živeo u ovom periodu, Josip Šlezinger, delovao je u Kragujevcu između 1831. i 1840. godine. U ovom periodu postojala je i Sinagoga poljskih Jevreja čije je osnivanje potpomogao knez Miloš.

Između dva rata jevrejski hram se nalazio u privatnoj kući u Dušanovoj ulici. Zajednica nije bila bogata, pa je prostor jevrejskog kluba obezbedio jedan od članova u svojoj kući gde se sada nalazi hotel Kragujevac.

Kragujevačka jevrejska zajednica, koja je 1921. godine brojala 80, a 1941. godine 85 članova, imala je učitelje, rabine, šohete i moele koje je zapošljavala iz drugih krajeva, pa i iz inostranstva putem konkursa. U ovom periodu delovala je Jevrejska veroispovedna opština Kragujevac kojoj je pomagao Savez jevrejskih veroispovednih opština Jugoslavije. Iz različitih svedočanstava znamo da su Jevreji u Kragujevcu, kao i u drugim mestima u Jugoslaviji, aktivno učestvovali u srpskom društvu. Bioskop Pivnica, koji je funkcionisao od kraja Prvog svetskog rata pa sve do Drugog svetskog rata, otvorio je Jevrejin po imenu Jichak Pinhas. Imao je 500 sedišta i bio je jedan od tri postojeća u gradu.

Svi jevrejski muškarci su po nemačkoj okupaciji streljani u samom Kragujevcu, a žene i deca odvedeni u logor Sajmište. U znak sećanja na kragujevačke Jevreje podignut je spomenik Nandora Glida Sto za jednoga u Šumaricama.

Hronologija značajnih događaja za Jevreje Kragujevca do 1940. godine

IV vek pre n. e. – Prvi tragovi života jevrejske zajednice na prostoru današnje Srbije

1492. – Progon Jevreja (Sefarda) iz Španije, nakon čega je usledio veći talas njihovog doseljavanja na teritorije južnoslovenskih zemalja

1781. – Edikt o toleranciji Josipa II obeležava početak emancipacije Jevreja

1859. – Knez Miloš donosi Ustav koji tokom kraćeg vremena izjednačava položaj Jevreja sa ostalim narodima na području tadašnje Srbije

1906. – Osnovana Jevrejska opština u Kragujevcu

1919. – Osnovana krovna organizacija jevrejskih veroispovesnih opština Kraljevine SHS (kasnije Savez veroispovesnih opština Jugoslavije) i osnovan Savez cionista Jugoslavije

1931. – U popisu stanovništva  u Jugoslaviji popisano 71000 Jevreja

1940. – Popis stanovništva beleži 85 Jevreja u Kragujevcu

 

Tekst napisale: Vera Mevorah, Dragana Stojanović, Đenka Mihajlović i Sonja Viličić za Priručnik za nastavnike i nastavnice u sklopu izložbe Saveza jevrejskih opština Srbije „Portreti i sećanja Jevrejske zajednice Srbije pre Holokausta“.

---

Povratak na:

Kratka istorija Jevreja na prostoru današnje Srbije

Pročitajte još: 

• Kratka jevrejska istorija Beograda
• Kratka jevrejska istorija Novog Sada
• Kratka jevrejska istorija Subotice
• Kratka jevrejska istorija Zrenjanina
• Kratka jevrejska istorija Niša
• Kratka jevrejska istorija Šapca
• Kratka jevrejska istorija Kikinde
• Kratka jevrejska istorija Sombora
• Kratka jevrejska istorija Pančeva