Protosemitsko pismo – preteča alfabeta

.

Poreklo prvog alfabetskog pisma još uvek nije sa sigurnošću dokumentovano. Već je u antici izum alfabeta pripisivan Feničanima, od kojih su ga zatim preuzeli Grci i ostali narodi. Ovako su pisali Herodot (5. vek p.n.e.) i Plinije Stariji (1. vek). Prema Tacitu (1-2. vek), međutim, Feničani su bili samo posrednici: Egipćani su otkrili alfabet i preneli ga Feničanima koji su, zatim, isti prosledili Grcima. Imajući u vidu trenutna saznanja, shvatanje moderne nauke o poreklu alfabeta nije daleko od mišljenja antičkih pisaca. Od više lokacija koje pretenduju na to da budu mesta nastanka najstarijeg alfabetskog pisma, možda se najviše ističu dve egipatske: Sinaj i Vadi el-Hol.

Protosemitski znakovi

Najpoznatiji sinajski natpisi, pisani tzv. protosinajskim pismom, jesu urezani grafiti i votivni tekstovi Serabit el-Khadima i hrama posvećenog egipatskoj boginji Hathor. Na Serabit el-Khadimu, pustoj planini u unutrašnjosti Sinajskog poluostrva, u davna vremena nalazili su se rudnici tirkiza u kojima je, uz Egipćane, radio i veliki broj Azijata semitskog porekla. Većina protosinajskih natpisa pronađena je među mnogobrojnim hijeroglifskim i hijeratskim natpisima, urezanim u stenama kod i u rudnicima tirkiza, kao i duž puteva koji su vodili do hrama. Prvih deset natpisa koji su prepoznati kao protosinajski otkrio je Flinders Petri, 1905/6. godine. Do sada ih je otkriveno preko 40.

Sfinga Serabit el-Khadima

Jezik ovih natpisa je nepoznat, ali je najverovatnije u pitanju oblik ranog zapadnosemitskog jezika, odnosno neki od dijalekata kanaanskog. Prvi ozbiljniji proboj u njihovom dešifrovanju napravio je, 1916. godine, Alan Gardiner, uspevši da iščita i prevede grupu znakova kao lb’lt (u prevodu: „gospođi“).

Protosinajsko ili protosemitsko pismo smatra se prelaznom formom između egipatskih hijeroglifa i feničanskog alfabeta. Prema jednoj teoriji, alfabet nastaje kao protosinajski početkom bronzanog doba (postoji verovanje da je izumljeno u vreme vladavine Amenemheta III, u 19. veku p.n.e.) i deli se na južnoarapsko i protokanaansko pismo u kasnom bronzanom dobu. Protokanaansko se zatim razvija u feničansko do 1100. godine pre p.n.e.

Wadi el-Hol

Znakovi korišćeni u pismu gotovo sigurno su izvedeni iz kombinacije dva egipatska pisma: hijeroglifa i njihove hijeratske varijante. Pismo sadrži između 27 i 29 znakova, uz njihove fonetske vrednosti zasnovane na principima akrofonije – fonetska vrednost znaka izvedena je iz početnog slova reči, odnosno objekta koji je predstavljen datim znakom. Korišćen je semitski prevod egipatskog znaka tako da, na primer, egipatsko pr („kuća“) postaje protosemitsko b (od baytu – „kuća“).

Wadi el-Hol natpis

Postoje i dva protosemitska natpisa otkrivena 1998. godine u Vadi el-Holu, urezana na kamenim stranama drevnog vojnog i trgovačkog puta između Tebe (današnji Luksor) i Abidosa. Natpisi se mogu datirati u kasno Srednje kraljevstvo (oko 1850. godine p.n.e.). Znakovi u njima grafički su bliski onima sa Sinaja, ali pokazuju veći hijeroglifski uticaj. Sami natpisi upućuju na mogući zaključak da su prvo alfabetsko pismo stvorili azijski (semitski) plaćenici u egipatskoj službi.

Za Haver piše Damir Gazetić