Holokaust: pojam i mesto u novijoj istoriji
Jedno od osnovnih propagandnihoruđa nacističke Nemačke bila je politika antisemitizma. Antisemitizam, kao zamisao, počiva na neopravdanoj, bezrazložnoj i neosnovanoj netrpeljivosti prema jevrejskom narodu. Data netrpeljivost biva pojačavana insistiranjem na društvenim stereotipima i predrasudamakoje bivaju usmerene prema Jevrejima, jevrejskoj tradiciji i jevrejskom načinu života. Istorija antisemitizma u Evropi seže duboko u istoriju i duga je najmanje 1000 godina. Antisemitizam je bio uzrok brojnih diskriminatornih zakona usmerenih prema Jevrejima u evropskim zemljama, kao i progona jevrejskog naroda kroz istoriju. Kao takav, već postojeći oblik društvenog ponašanja i mišljenja, antisemitizam biva preuzet, razrađivan i javno promovisan od strane nacionalsocijalističke nemačke vlasti. Obilato koristeći aktuelnu društvenu situaciju ekonomske krize i generalno neraspoloženje stanovništva usled nepovoljnih ekonomskih i egzistencijalnih uslova, nacionalsocijalistička vlast razvija antisemitizam kroz četiri dominantne teme: kroz uvođenje straha od jevrejskog religijskog identiteta (čiji se osnovni postulati, iako u osnovi monoteistički, donekle razlikuju od hrišćanske tradicije religijskog mišljenja), razvijanje ideje o strahu od jevrejske ekonomske dominacije (što je posledica kulturalnog negativnog stereotipa o Jevreju kao bogatom pojedincu), konstruisanje straha od jevrejske kontrole medija (što je još jedan iracionalni strah od zamišljene društvene moći Jevreja) i podsticanje straha od nemogućnosti razrešenja jaza između političkih i kulturalnih jevrejskih i nejevrejskih struja (što upravo proizilazi iz upadljivog podvajanja jevrejskog i nejevrejskog kulturalnog i društvenog prostora usled prenaglašene stereotipizacije i ohrabrivanja predrasuda).
Koristeći faktor svetske ekonomske krize koja pogađa i Nemačku tokom prvih decenija dvadesetog veka, Adolf Hitler započinje sa promocijom ideje o „krivcu“, pri čemu istovremeno promoviše i koncept „arijevske rase“ – zamisli o „čistom“ nemačkom narodu, što dovodi do radikalnog razdvajanja stanovništva na Prvo, „vrednije“ – nemačko i Drugo, među kojima je jevrejsko stanovništvo izdvojeno kao ono koje predstavlja osnovni izvor nedaća. U takvoj atmosferi antisemitizam je relativno lako bio promovisan i prihvatan, što je veoma brzo dovelo i do praktičnih društveno-političkih rešenja i mera zakona koje su podrazumevale najpre obeležavanje i diskriminaciju (Jevreji i Jevrejke su morali da nose posebna obeležja na garderobi, ograničavano im je ili onemogućavano kretanje, pravo na školovanje, rad, učešće u javnom i društvenom životu), a potom i organizovano mučenje i ubijanje Jevreja. Počevši već od 1933. godine, što se naročito intenziviralo od 1939. godine, osnivani su i organizovani koncentracioni logori u koje su Jevreji, zajedno sa drugim narodima i nacistima nepoželjnim društvenim grupacijama dovođeni na prisilan rad ili, češće, da bi bili brutalno ubijeni. Veoma je teško propratiti sve ratne zločine i sve žrtve nacističkog sistema vlasti, budući da su dokazi često brižljivo uklanjani, a tela žrtava spaljivana u masovnim krematorijumima. Tokom Drugog svetskog rata u Holokaustu je ubijeno oko 6000000 Jevreja (oko 70% ukupne jevrejske populacije u tadašnjoj Evropi) – kako odraslih, tako i dece. Takođe, Jevreji i Jevrejke često su bili predmet maltretiranja, medicinskih eksperimenata i nehumanog tretmana koji bi pre ili kasnije vodio do sigurne smrti.
Posledice Holokausta su nesagledive – naime, ne samo da je planirana, pokušana i suštinski izvedena genocidna aktivnost u odnosu na jevrejski narod, već su, kroz medije, javni, društveni i kulturalni prostor aktivno ojačavani stereotipi i predrasude kako u odnosu na jevrejski narod, tako i u odnosu na druge narode, društvene ili političke grupe koje je nacistička politika smatrala nepodobnim ili neuklopivim u diskriminatorski koncept arijevskog društva. Dati stereotipi načinili su nenadoknadivu štetu ne samo savremenicima nacističke Nemačke, već i generacijama rođenim nakon Drugog svetskog rata, kao i generacijama savremenog doba, koje se i danas bore sa nasleđenim predrasudama u odnosu na društvene i kulturalne različitosti. Takođe, nacistička politika je i jasan primer mogućnosti zloupotrebe pojmova kao što su tradicija, porodica i nacija, što otkriva nephodnost konstantne pažnje i preispitivanja načina na koji se ovi pojmovi koriste i promovišu.
Sećanja na žrtve Holokausta danas se čuvaju u muzejima i arhivama širom sveta (neke od najvećih su Jad Vašem u Jerusalimu, kao i Memorijalni muzej Holokausta Sjedinjenih Američkih Država); zahvaljujući tome brojni artefakti i dokumenti dostupni su istraživačima i istraživačicama iz oblasti edukacije, nauke i novinarstva, kao i drugim zainteresovanima.
Tekst napisala Dragana Stojanović
Ostavite komentar